Mình nói với anh chánh văn phòng Công ty địa chất mỏ TKV (Tập đoàn công nghiệp than – khoáng sản Việt Nam), muốn đến một tổ khoan nào đó, tuỳ anh sắp xếp.

- Vậy hả? Thế thì đi Suối Lại. ‘Thằng’ ấy nó đang bị sự cố. Để anh biết thêm một khía cạnh vất vả thường gặp của nghề này.

- Ồ! Thế thì hay quá.

Điều khiển khoan.jpg
Điều khiển khoan.
Đến nơi, chưa kịp hỏi gì, thì đã nghe:

‘Suối Lại khoan đi rồi khoan lại

Khoan lại rồi mới lại khoan đi’…

Mình hồ hởi ra mặt:

- Anh đọc lên nghe vang vang như thơ, ngân ngân như nhạc ấy nhỉ.

Anh Nguyễn Đức Dũng, Kíp trưởng Tổ khoan công nghệ mới nghiêm túc nói:

- Không! Không thơ. Chẳng nhạc.

Mình ớ ra, tò mò:

- Thế thì là họa?

Nguyễn Đức Dũng bật cười:

- Anh đoán hay nhỉ. Ờ, họa. Hay! Nhưng mới chỉ nói đúng một nửa. Đố anh, đứng trước chữ 'họa' là chữ gì.

- Chữ 'hội'. Hội họa?

- Không phải rồi. Mà là chữ 'tai'. Tai họa...

Trao đổi nghề.jpg
Trao đổi nghề.
Cánh thợ địa chất khoan thăm dò than tại khu vực Suối Lại (vùng than Hòn Gai, Quảng Ninh) sẵn tính hài hước như vậy khi gặp các sự cố.

Mình đến Tổ khoan công nghệ mới khi ở đây (Lỗ khoan Suối Lại 02) các anh đang khắc phục sự cố kẹt gây gãy cần khoan, đã suốt mấy tháng chưa xong.

Mình hỏi anh Dương Văn Cường, Tổ trưởng Tổ khoan:

- Nghe tên tổ, rõ ràng công nghệ khoan phải là công nghệ mới, song máy khoan các anh đang khắc phục sự cố, máy XY44 của Trung Quốc hình như không phải công nghệ mới?

- Cũng là công nghệ mới đấy. Nhưng đúng. Khởi công lỗ khoan này bọn tôi dùng máy khoan công nghệ mới khác, máy CS3001, của Canada, hiện đại hơn, điều khiển bằng cách bấm nút chứ không gạt cần như máy XY44 này (anh Dũng chêm vào: Đang điều khiển cái máy Canada cứ như là thượng đế, sang cái máy Trung Quốc cứ như là súc vật. Năm nay là năm trâu mà).

- Thế cái máy CS3001 ấy đâu rồi?

- Lỗ khoan này khởi công đầu tháng 11, khoan sâu thăm dò than đến mức 1150m. Máy CS3001 khoan đến độ sâu 500m thì phải thay máy XY44, từ hồi đầu tháng 2 năm sau.

- Nó bị sự cố à?

- Nó bị hỏng xích quay cần khoan. Vả lại, nó đang trong thời kỳ bảo dưỡng. Nó được đưa đi bảo dưỡng bởi các chuyên gia Canada.

- Nó chạy sà sã cho đến lúc hỏng xích là gần 3 năm.

- Lại như vùng địa tầng Suối Lại này không hợp với nó lắm. Nó khoan rất năng suất, nhưng nó cần chỗ nó khoan địa tầng không phức tạp.

- Biết lỗ khoan của các anh đang gặp sự cố. Có thể kể cho nghe?

- Sự cố à, nhiều đấy. Hồi cái máy Canada, nó bị cháy mũi khoan...

- Sao bị cháy?

- Máy bơm dung dịch bị ‘kênh’. Chỉ rất nhanh, mũi khoan không được làm mát bằng dung dịch, máy không dừng kịp là cháy.

- Máy này có tốc độ vòng quay lớn, 300 vòng/ phút.

- Làm nghề này chúng tôi có câu dành cho kíp trưởng: "Mắt phải (tinh) như mắt mèo, tai phải (thính) như tai chó. Nhảy xông vào đạp là trúng côn ngay (chứ không phải trúng thợ phụ)".

- Đạp trúng côn là để dừng máy, chứ lúc đó đạp bắn anh thợ phụ đi cũng chẳng ích gì.

- Sau đó nó lại một lần bị kẹt, chưa gãy cần. Mỗi lần như thế giải quyết sự cố cũng mất mươi ngày.

- Hai sự cố ấy, yếu tố chủ quan, khách quan thế nào?

- Nói chủ quan cũng được, khách quan cũng được.

- Cháy mũi khoan yếu tố chủ quan nhiều hơn. Anh thiếu kiểm tra thiết bị bơm dung dịch; khi điều khiển máy khoan anh chỉ một phút lơ là...

- Còn kẹt cần khoan thì do địa tầng trong lòng đất trương nở, sụt lở nó làm kẹt.

- Thế còn sự cố sang cái máy Trung Quốc này?

- Máy Canada khoan lấy mẫu đến độ sâu 500m thì ỳ ra, không khoan được nữa. Do địa tầng ở đây đất đá trương nở, sụt lở bóp nghẹt mũi khoan.

- Chúng tôi phải rút lên để làm công tác doa lại, mở rộng thành lỗ khoan mới khoan đi sâu tiếp được. ‘Khoan đi rồi khoan lại’ là như thế.

- Máy Trung Quốc được thay thế, lắp dựng mất 1 tuần.

- Máy Canada khoan xuống độ sâu 500m bằng mũi khoan có đường kính 77,5mm, nay dùng máy Trung Quốc doa lại, mũi khoan có đường kính lớn hơn, loại 112mm.

- Doa đến độ sâu khoảng 420m thì hết đoạn địa tầng sụt lở. Chúng tôi đặt thử ống chống sụt lở, nhưng ống chỉ xuống đến 300m là tắc, vì lỗ khoan mới doa lại lại đã bị trương nở.

- Phải rút ống lên. Tiếp tục là dùng mũi khoan có đường kính lớn hơn, loại 132mm, doa tiếp mở rộng lỗ khoan.

- Lần doa này đang đến độ sâu 307m thì lại bị kẹt, gãy cần khoan.

- Khắc phục sự cố, chúng tôi đưa tiếp mũi khoan 132mm nữa xuống, đục perekhot (một loại khớp nối giữa cần khoan và bộ dụng cụ khoan) để đưa bộ dụng cụ khoan bị gãy cần lên.

- Nhưng nó lại tiếp tục bị kẹt, gãy cần, ở độ sâu 182m... Sự cố chồng lên sự cố.

- Không làm cách nào để đốt cháy giai đoạn được, phải giải quyết sự cố lần lượt.

- Thế là suốt từ đầu tháng 2 đến nay (nửa cuối tháng 4, hôm mình đến), chúng tôi tập trung doa lại lỗ khoan và khắc phục sự cố, không khoan được mét 'khoan đi' nào.

- Hôm nay mới chụp đục đến bộ khoan trên, lấy được đầu perekhot lên rồi, sau đó còn phải bào phá bộ dụng cụ khoan, hết nó mới đến bộ khoan còn mắc kẹt phía dưới.

- Cứ tiếp tục bằng biện pháp như vậy.

- Liệu bao giờ thì xong?

- Khó mà đoán trước được. Có thể chỉ một tuần, vài ba tuần; có khi cả tháng, thậm chí cả năm không biết chừng.

- Làm việc với 'Âm phủ' khó tính lắm.

- Sự cố kẹt, gãy cần khoan như thế này các anh có hay gặp không?

- Thường xuyên. Chỉ có điều lần này nó kẹt liên tục quá.

- Các anh có cảm giác như thế nào khi bị sự cố?

- Lúc đầu thì cũng bình thường. Nhưng khắc phục kéo dài thế này dần cũng thấy người hơi 'mệt'.

- ??

- Chúng tôi ăn lương theo sản phẩm mét khoan khoan được, tức các mét ‘khoan đi’. Gần 3 tháng nay có mét 'khoan đi' nào đâu. 'Mệt' là mệt như thế.

- ‘Khoan (doa) lại’ khắc phục sự cố, không được tính.

- 'Suối Lại khoan đi rồi khoan lại. Khoan lại rồi mới lại khoan đi'. Khoan đi (tiếp) lúc nào đây...

Lỗ khoan Suối Lại 02 nằm trên một triền đồi, xung quanh nó cây keo tai tượng trồng đã được vài năm, đang lên xanh tốt, thuộc phường Hà Khánh, TP. Hạ Long.

Đứng ở đây có thể nhìn xuống được đường nội tỉnh từ ngã tư Loong Toòng của thành phố đi cầu Bang thuộc huyện Hoành Bồ; cách chợ Hóa chất mỏ không xa.

Ban đêm muỗi rừng rất nhiều, nhất là những ngày trở trời. Đậu bập vào người là đốt ngay, đốt đau, giật bắn cả người lên.

Đặc trưng của một tổ khoan thăm dò than dễ nhận thấy bởi có một tháp khoan, trông như cái cột điện bằng sắt giằng chéo kiểu tháp Epphen; cạnh đó là một căn nhà (lều) nhỏ, những người thợ khoan ở và hàng đống các ống sắt to nhỏ khác nhau, đó là các cần khoan và ống khoan.

Với Suối Lại 02 còn có một đàn chó khá đông, tới 5 con, chúng khá hung dữ, sủa inh ỏi khi có người lạ xuất hiện.

Nhà ở của các anh, nhà lắp ghép bằng cột sắt, lợp tôn, do Công ty trang bị.

Lòng nhà có chiều dài 7m, rộng kê đủ chỗ một sạp giường dài 14 người nằm vừa.

Có ti vi, đầu đĩa, phích, ấm chén uống nước - các trang bị Công ty đài thọ một lần.

Các anh dựng thêm cái bếp, quây lấy hai bể bằng ni lông, một cái cạnh bếp, đựng nước rửa ráy, cái kia, gần tháp khoan, để lấy nước pha dung dịch khoan.

Còn có các lều che chắn bể dung dịch, các chồng hộp mẫu + máy phát điện, và lều ngay cạnh tháp khoan có kê phản để thợ khoan tạm ngồi nghỉ khi vận hành.

Nước dùng để nấu ăn, uống, thấy có một tec Sơn Hà, loại 200 lít. Kể cả nước sản xuất lẫn nước ăn uống đều mua của một công ty tư nhân, người ta dùng xe tec chở đến.

- Thợ khoan địa chất bây giờ đỡ khổ rồi - anh Cường nói - Chúng tôi đi lại bằng xe máy. Ai cũng có xe máy. Nhiều người dùng điện thoại di động.

- Ai nhà riêng ở gần lỗ khoan có thể về nhà, đến ca làm việc mới đến.

- Lương thực, thực phẩm, gần chợ thế này ngày nào mua ngày ấy.

- Có những lần ở xa, như hồi khoan ở Đồng Rì (xã Thanh Luận, Sơn Động, Bắc Giang) cũng chỉ 2 ngày đi chợ một lần.

- Ai tiện công việc ra phía chợ thì đi chợ luôn. Muốn ăn thứ gì thì mua.

- Mua bán gì thì về ghi vào sổ. Cuối tháng cộng lại chia nhau thanh toán.

- Chúng tôi tự nấu ăn lấy, ai đang rỗi việc thì vào bếp.

Mình đến làm khách của họ một ngày đêm, trong những ngày họ đang khắc phục sự cố. Máy khoan đang tiến đến bào bỏ bộ ống khoan đang bị sự cố.

Không biết đã từ bao lâu, nhưng đến chừng 10 giờ đêm hôm ấy, lấy được cái ramoc (một loại khớp nối khác giữa cần khoan và bộ dụng cụ khoan) đã bị bào mòn lên, trông sắt thép cứng ngắc là vậy mà bị đất đá bóp kẹt, nó méo mó xiên xẹo.

Mình ngồi ở cái phản cạnh lều máy khoan xem thợ khoan vận hành.

Vì đang trong lúc giải quyết sự cố, họ luôn phải đứng ngay chỗ điều khiển để điều khiển và theo dõi khoan.

Các cần gạt, núm vặn... thường họ luôn thao tác, điều chỉnh.

Tiếng máy nổ của máy khoan nổ to, khó chịu.

Thỉnh thoảng thấy máy khoan đang chạy êm bất ngờ lại bật phát lên những tiếng va đập kiểu của sắt nghiến vào với sắt hay đá, nghe cành cạch, ken két ghê người phát ra sâu dưới lòng đất.

Anh Dũng bảo, đó là mũi khoan đang bị vấp, xóc, nghiến vào sắt đá ở dưới đó phát lên tiếng kêu như vậy.

Anh Dũng bảo, nghề này trực khoan mà có thể ngồi pha trà nhâm nhi thì có tiền, còn bận rộn, vất vả, người lấm lem, lúc nào cũng túc trực bên máy thì ngược lại.

Không kể máy nổ của máy khoan, còn có khá nhiều máy nổ khác, loại công nông của Trung Quốc, hình như có 4-5 cái, để chạy máy phát điện, bơm dung dịch, chạy máy khuấy dung dịch...

Nhưng xem ra nó đã đều hết khấu hao, phải sửa chữa liên tục.

Anh Cường bảo, loại máy này, chạy sà sã như thế này, chỉ khoảng 7 tháng là bắt đầu trục trặc.

Nhưng anh Cường rất thạo sửa chữa.

Sáng ấy, anh cùng với 2 thợ khác bổ tan một máy ra hì hụi sửa, đến gần giờ ăn trưa, lắp lại, thử, tiếng máy đã nổ giòn.

’Sản phâm’ bị kẹt, gãy được lấy lên, nó đã bị bào mòn và biến dạng.jpg
’"Sản phẩm"’ bị kẹt, gãy được lấy lên, nó đã bị bào mòn và biến dạng.
Mình hỏi anh Cường trước khi ra về:

- Sự cố liệu có khắc phục được không?

- Khả năng có thể được, vì đang thấy tiến triển tốt.

- Bao lâu thì xong, để có thể tiếp tục 'khoan đi’...?

- Khó nói trước được.

- Chúc các anh từ nay chỉ liên tục ‘khoan đi’ mà không phải ‘khoan lại’.

- Thế thì tuyệt quá. Xin cảm ơn anh khách đặc biệt, đã đến ăn ở và chia sẻ niềm vui nỗi buồn với thợ khoan chúng tôi...

- Nhớ nhé, nhớ câu ‘Suối Lại khoan đi rồi khoan lại/ Khoan lại rồi mới lại khoan đi’… mà anh bảo nghe như thơ, như nhạc ấy nhé…